Rådgivaren kan til dømes hjelpe deg med å

• finne ut korleis du kan redusere utgiftene dine
• gjere avtalar med dei du skuldar pengar
• avklare rettane og pliktene dine
• kontakte namsmannen
• søkje om gjeldsordning

Ta med dokumentasjon

Ta med dokumentasjon på inntekter, utgifter og gjeld. Dette hjelper rettleiaren å skaffe seg oversikt, slik at du kan få gode råd. Under finn du døme på aktuelle dokument du kan ta med.

Inntekter

• saldo på alle bankkontoar
• utbetalt løn dei siste tre månadene
• utbetalingar frå Nav dei siste tre månadene
• pengar i spareordningar, fond eller aksjar
• skattemelding dei tre siste åra
• dokumentasjon på bustøtte frå Husbanken eller kommunen

Utgifter

• kopi av husleigekontrakt eller dokumentasjon på buutgifter
• utgifter til forsikring
• utgifter til lege, tannlege og annan medisinsk behandling
• utgifter til barnehage, SFO eller annan barnepass
• avtale om barnebidrag

Gjeld

• opplysningar om lån, kredittgjeld og ubetalte rekningar
• utskrift frå gjeldsregisteret
• utskrift frå inkassoregisteret
• andre brev og krav om innbetaling av gjeld

Dersom det har gått lang tid utan at du har betalt det du skuldar, kan namsmannen sende brev om innkrevjing av pengane. Dette blir kalla krav om utlegg eller tvangsinndriving. Dersom du har fått eit slikt brev, bør du ta det med til møtet. Viss du har fått innkalling til forliksrådet, tek du med det brevet også. 

Les meir om tvangsfullbyrding, utlegg og forliksrådet på politiet.no.

Det går fint også om du ikkje klarer å skaffe alt du treng til møtet på Nav-kontoret.

Du kan sjekke kor mye forbruksgjeld du har hos Gjeldsregisteret, Norsk gjeldsinformasjon eller Experian. Ver merksam på at det berre er kredittkort- og forbrukslån som blir vist i desse registera.

Dersom du har rekningar som har gått til inkasso, kan du skaffe deg oversikt over desse ved å logge inn hos inkassoselskapet du skuldar pengar. Du kan også logge inn hos Inkassoregisteret for å få oversikt over alle inkassosakene dine.

Alternativt kan du sende ein gjeldsførespurnad på e-post. Virke.no forklarer korleis du går fram for å sende ein gjeldsførespurnad til inkassoselskap.

Dersom du ser at du ikkje klarer å betale i tide, må du kontakte kreditorane dine. Kreditorane er dei du skuldar pengar. Forklar at du ønskjer å betale, men at du ikkje får det til akkurat no. Forklar situasjonen du er i, og prøv å få i stand ein avtale.

Ta utgangspunkt i moglegheitene du har for å betale med inntektene og utgiftene du har per i dag. Du kan bruke hjelpeskjemaet fordeling til kreditorane (fila blir lasta ned) for å foreslå ein betalingsplan.

Det er lurt å ha kontakten med kreditor skriftleg, slik at du har oversikt over kva som blir avtalt. Be difor om ei skriftleg stadfesting på det de blei samde om, dersom du ringjer eller møter kreditor.

Forhandle renter og gebyr ved å kontakte kreditor

I enkelte tilfelle kan kreditorane redusere rentene eller hovudkravet. Dersom ein kreditor går med på å slette gjeld, vil det som regel vere snakk om krav som har gått til inkasso, og som difor medfører ekstra renter og gebyr.

I enkelte tilfelle vil kreditorane godta ei lågare eingongsinnbetaling, ein såkalla akkord. Det vil i praksis seie at du kontaktar kreditoren og tilbyr ei eingongsinnbetaling som er lågare enn beløpet du skuldar.

Dersom kreditoren godtek tilbodet ditt, vil resten av gjelda bli sletta når du har betalt eingongssummen. Tenk på det som å prute på prisen, mot at du betaler alt med ein gong.

Er du usamd i kravet til kreditoren?

Dersom du er heilt eller delvis usamd i kravet, bør du sende ei melding til kreditor.

Hugs: Dersom du har barn under 18 år, blir desse rekna som umyndige, og kan ikkje bestille varer utan at du har skrive under på bestillinga. Verken bedrifta eller inkassobyrået har rett til å krevje at du betaler slike pengekrav.

Kontakt kreditoren og send varene i retur. Dersom du er usikker på om inkassobyrået følgjer reglane, kan du kontakte Finansklagenemnda for råd og rettleiing.

Dersom du har økonomiske utfordringar og lån, kan du spørje om banken kan hjelpe deg. Les meir på Finans Norge om kva løysingar bankane kan tilby.

Du kan spørje banken om 

• avdragsfritak i ein periode
• mellombels betalingsutsetjing
• ein betalingsplan eller forlenga nedbetalingsperiode
• høve til refinansiering

Refinansiering kan vere aktuelt dersom du har fleire smålån. Du kan be om refinansiering av lån med pant i bustad, dersom det er mogleg. Då kan smålån inngå som ein del av bustadlånet ditt.

Dersom du har rekningar som er sende til inkasso, kan du kontakte inkassobyrået for å sjekke moglegheitene dine.

Spør til dømes om du kan få ein nedbetalingsplan eller betalingsutsetjing. I enkelte tilfelle kan inkassobyrået redusere rentene eller hovudkravet.

Skatteetaten tilbyr tenesta Skattehjelpa. Du kan her få rettleiing dersom du ikkje klarer å betale det du skuldar Skatteetaten. Skattehjelpa kan også rettleie deg med å få rett skattetrekk dersom inntekta di har blitt lågare.

Les meir om Skattehjelpa på Skatteetaten.no.

Dersom du har lånt pengar eller kjøpt ei vare eller teneste, vil du først få ein vanleg faktura. Dersom du ikkje betaler innan fristen (forfallsdatoen), får du ei påminning om manglande betaling (purring) eller eit inkassovarsel.

Dersom du er usamd i fakturaen, bør du ta kontakt med kreditoren så fort som råd. Kreditoren er den du skuldar pengar. Forklar kvifor du er usamd.

Dersom du ikkje betaler første faktura innan fristen, kan kreditor sende ein ny faktura. Dette blir kalla ei purring. Då må du ofte betale forseinkingsrenter og eit purregebyr.

Dersom du ikkje betaler heile beløpet på første faktura eller purring innan fristen, kan du få eit inkassovarsel. Viss du betaler delar av beløpet innan fristen, vil restbeløpet bli sendt til inkasso.

Eit inkassovarsel må vere skriftleg og skal ha ein betalingsfrist på minst 14 dagar. Inkassovarselet kan innehalde gebyr og forseinkingsrenter. Dersom du ikkje betaler innan fristen, blir saka send til inkasso, og det blir vanlegvis lagt til eit ekstra purregebyr (inkassosalær).

Viss du er usamd i inkassokravet, er det viktig at du innan fristen kjem med motlegg til den som sende deg inkassovarselet.

På nettsida til Forbrukerrådet finn du mer informasjon om inkasso og betalingsmerknader.

Dersom eit pengekrav blir sendt til inkasso, får du eit brev der du blir beden om å betale. Dette blir kalla ei betalingsoppmoding. Ei betalingsoppmoding er ei stadfesting på at saka er send til inkasso. Betalingsoppmoding kan sendast tidlegast 14 dagar etter at du fekk inkassovarselet.

Du får ein frist på minst 14 dagar til å betale eller klage på pengekravet. Betalingsoppmodinga kan innehalde eit ekstra gebyr frå inkassoselskapet og renter for forseinka betaling (inkassosalær og forseinkingsrenter).

Du kan lese meir om klagerettane dine hos Forbrukarrådet.

Rettsleg inndriving

Dersom du har fått betalingsoppmoding og likevel ikkje har betalt, kan inkassoselskapet starte rettsleg inndriving. Dette inneber at saka di blir send til namsmannen. Namsmannen kan trekkje deg i løn eller ta pant i eigedelane dine. Dette blir kalla rettsleg inndriving.

Dersom du er usamd i pengekravet, kan du sende skriftleg beskjed til inkassoselskapet om at du ønskjer å få saka di behandla i forliksrådet (politiet.no). Dersom du får ei innkalling frå forliksrådet, må du møte opp og forklare kvifor du er usamd i pengekravet. Dersom du ikkje møter opp, kan inkassoselskapet gå vidare med den rettslege inndrivinga.

Betalingsmerknad

Dersom inkassosaka di er send til rettsleg inndriving, eller du ikkje har betalt avdraga i avtalen om avdragsordning du har inngått med til dømes eit inkassobyrå, kan du få ein betalingsmerknad. Ein betalingsmerknad er eit varsel om at du ikkje har betalt ein faktura innan fristen, trass i at den du skuldar pengar, prøver å få inn pengane.

Etter at eit inkassobyrå, namsmannen, forliksrådet, Statens Kartverk, Lausøyreregistret eller Statens innkrevjingssentral har meldt inn merknaden, blir han registrert hos kredittopplysningsbyråa.

Det er vanleg at det blir gjort ei kredittvurdering når du søkjer om lån, kredittkort, forsikring, eller abonnement. Dersom du har ein betalingsmerknad, kan det føre til at du får avslag på søknaden din.

Du får varsel frå kredittopplysningsbyrået før det blir registrert ein betalingsmerknad på deg. For å unngå betalingsmerknaden må du betale heile pengekravet innan 30 dagar.

Ein betalingsmerknad blir sletta når heile pengekravet (inkludert alle tilleggskostnader i form av renter og gebyr) er betalt, eller det har gått fire år.

Les meir om inkasso og betalingsmerknader (finansportalen.no).

Eit budsjett er ei oversikt over inntektene og utgiftene dine. Når du skal lage eit budsjett, er det viktig at det blir så realistisk som mogleg. Finn fram fakturaer, kvitteringar og kontoutskrifter for å sjå kva du faktisk bruker pengar på.

Last ned eit enkelt skjema for budsjett (Excel)

Det kan vere vanskeleg å vite kor mykje du bør setje av til dei ulike utgiftene du har. SIFO-referansebudsjettet viser vanlege forbruksutgifter for ulike typar hushald.

Sjå SIFOs referansebudsjett for forbruksutgifter (OsloMet)

Budsjett-app på mobil

Det finst appar for smarttelefon som gir deg moglegheit til å setje opp eit budsjett og følgje med på det. Appane hjelper deg å planleggje kostnader og nedbetale gjeld med eit mål om å fjerne dei økonomiske bekymringane dine. Appane kan ha ein funksjon som varslar deg dersom du bruker meir enn det som er sett av i budsjettet.

Er det meir du kan gjere for å få kontroll på økonomien din?

• Sjekk skattetrekket ditt: Kanskje er det sett for høgt.
• Unngå å bruke kredittkort.
• Unngå å ta opp forbrukslån.
• Har du ting som du eigentleg ikkje treng, og som du kan selje?
• Kan det vere mogleg for deg å leige ut delar av bustaden din?
• Har du høve til å jobbe ekstra?
• Har du rett på bustøtte frå Husbanken? Dersom du har låg inntekt og høge buutgifter, kan bustøtte vere aktuelt. På husbanken.no kan du sjekke om du har rett på bustøtte, og rekne ut kor mykje du kan få. 

Studentar som har fått avslag på utdanningsstøtte frå Lånekassa, kan søkje om bustøtte. Les meir om bustøtte til studentar på husbanken.no.

Dersom du er meir enn 50 prosent ufør og har låg inntekt, kan du få sletta heile eller delar av studiegjelda di. Sjå meir informasjon om gjeld og betaling ved uførleik hos Lånekassa.

Dersom du er i ein situasjon som gjer at du har låg inntekt, kan du søkje om sletting av renter i inntil 3 år tilbake i tid hos Lånekassa. Dette kan vere aktuelt dersom du til dømes er sjuk eller arbeidsledig. Sjå informasjon om sletting av renter på studiegjeld hos Lånekassa.

Dersom du skuldar skatt som du over fleire år ikkje har klart å betale, kan du søkje om å få sletta heile eller delar av skattegjelda di. Dette blir kalla ettergiving av skatt. Les om ettergiving av skatt på Skatteetaten.no. Skattehjelpa i Skatteetaten kan rettleie deg når du er i ein vanskeleg livssituasjon.

Statens innkrevjingssentral krev inn ubetalt gjeld på vegner av ein kreditor som du skuldar pengar. Dersom du er varig ute av stand til å betale gjeld til Statens innkrevjingssentral, kan du søkje om å få sletta gjelda.

Du kan sende søknad om sletting av gjeld til Statens innkrevjingssentral. Statens innkrevjingssentral sender saka di vidare til rett kreditor dersom dei ikkje har fullmakt til å behandle henne. Les om sletting av gjeld hos Statens innkrevjingssentral.

Viss du har lån som er gitt etter lov om sosiale tenester (såkalla sosiallån) og din økonomiske situasjon har endra seg slik at du ikkje er i stand til å betale lånet tilbake, kan du søkje om å få endra lånevilkåra eller få gjort om lånet til bidrag, heilt eller delvis. Du kan søkje Nav om dette sjølv om klagefristen på vedtaket har gått ut.

Dersom du meiner at barnebidraget er sett for høgt, kan du søkje om å få rekna ut barnebidraget på nytt, eller gjere ein privat avtale med bidragsmottakaren. Som forelder pliktar du å forsørgje barna dine. Difor er det berre unntaksvis mogleg å få redusert eller sletta bidragsgjeld.

Les meir om tilbakebetaling og sletting av bidragsgjeld.

Dersom du har spelt pengespel ved å belaste kredittkortet ditt direkte, kan du undersøkje om du faktisk pliktar å betale tilbake denne gjelda. Les meir om gjeld som skuldast problem med spel eller gambling.

Viss du står du i fare for å få problem med å betale gjeld, skal bankane råde deg frå å ta opp nye lån. Dette gjeld alle typar lån som banken tilbyr. Dersom banken ikkje har gjort det, kan du ta kontakt med banken og krevje at lånet blir redusert eller sletta.

Be samstundes om tilbakemelding på korleis banken vurderte den økonomiske situasjonen din då du fekk innvilga lånet. Dersom banken ikkje er samd med deg, kan du klage til Finansklagenemnda. Nemnda kan gjere ei ny vurdering av saka di og slå fast om gjelda di skal reduserast eller slettast. 

Barn under 18 år kan ikkje ta opp lån eller bestille varer og tenester utan at ein føresett har skrive under på bestillinga. Kreditoren har ikkje lov til å krevje inn ei slik betaling frå barnet.

Kontakt kreditoren og send bestilte varer i retur. Dersom du er usikker på om inkassobyrået følgjer reglane, kan du kontakte Finansklagenemnda for råd og rettleiing.

Døme på identitetstjuveri er når nokon har misbrukt identiteten din for å kjøpe varer, opne bankkonto, teikne abonnement eller søkje om lån eller kredittkort. Du bør kontakte banken eller kreditoren med ein gong for å protestere på kravet. Hos Politiet og Datatilsynet kan du lese meir om identitetstjuveri og kva du bør gjere.

Gjeldsordning kan vere aktuelt uansett kva som er årsaka til gjeldsproblema. Det blir ikkje stilt krav til storleik på gjelda eller kor mykje du tener.

Loven åpner opp for at du kan søkje om gjeldsordning meir enn éin gong.

Følg budsjettet frå namsmannen

Namsmannen vil lage eit budsjett du skal følgje i den tida du har gjeldsordning. Budsjettet er basert på opplysningar du gir om økonomien din, og inneheld rimelege levekostnader for deg og husstanden din. Dersom inntekta di er høgare enn utgiftene i budsjettet, skal overskotet betalast til kreditorane.

I perioden du har offentleg gjeldsordning, har du også automatisk ein betalingsmerknad. Det kan føre til at du får avslag på søknader om bustadlån, kreditt, og teikning av forsikring eller abonnement.​

Les meir om gjeldsordning på nettsidene til politiet.

Viss du står du i fare for å få problem med å betale gjeld, skal bankane råde deg frå å ta opp nye lån. Dersom banken ikkje har gjort det, kan du krevje at lånet blir redusert eller sletta.

Kontakt banken og be om tilbakemelding på korleis den økonomiske situasjonen din blei vurdert då du fekk innvilga lånet. Dersom banken ikkje er samd med deg, kan du klage til Finansklagenemnda. Nemnda kan gjere ei ny vurdering av saka di , og slå fast om gjelda di skal reduserast eller slettast. 

Viss du er usikker på om du klarer å halde deg frå å spele, kan du leggje inn ei frivillig kredittsperre.

Med ei kredittsperre vil det ikkje vere mogleg å gjere ei kredittvurdering av deg. Det kan i sin tur føre til at du ikkje kan ta opp nye lån eller starte abonnement. Hos Finans Norge kan du lese om frivillig kredittsperre og korleis du går fram (finansnorge.no).

Dersom du har brukt kredittkort til å betale spelselskap, kan du undersøkje om du faktisk pliktar å betale tilbake denne gjelda. Dersom den som gav deg kreditt, var kjend med at du tok opp lån gjennom kredittkort og brukte dette direkte på pengespel, er du ikkje pliktig å betale tilbake gjelda.

Dei fleste kredittkort er sperra mot betaling til spelselskap. Enkelte spelselskap nyttar difor tredjepartsbetaling og e-lommebøker, og dette gjer det vanskeleg for banken å stanse betalinga. Sjølv om betalingane har gått via ein tredjepart, kan det vere at du ikkje er pliktig å betale gjelda.

Skriv til banken som har gitt deg lånet. Be om tilbakemelding på korleis den økonomiske situasjonen din blei vurdert då du fekk innvilga lånet. Forklar samstundes kvifor du meiner banken burde ha vore klar over at pengane gjekk til spel, og be om at lånet blir sletta.

Dersom banken avslår kravet, kan du klage inn saka til Finansklagenemnda. Når du kontaktar Finansklagenemnda, legg du ved den skriftlege dialogen du har hatt med banken, og ber om ei ny vurdering av saka. Det er gratis å klage til Finansklagenemnda, og du treng ikkje bruke advokat. Les meir om saksgangen på finansklagenemnda.no.